ဟီလာရီ သရဖူေဆာင္းႏိုင္မလား

“က်မ သမၼတေရြးေကာက္ပြဲဝင္မယ္”လို႕ ဧျပီလ ၁၂ ရက္ေန႕မွာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ၾကီးေဟာင္း ဟီလာရီကလင္တန္ တရားဝင္ေၾကညာခဲ့ပါတယ္။ သမၼတလုပ္ဖို႕ ဟီလာရီ ၾကိဳးပမ္းတာ ၾကာခဲ့ပါျပီ။ ၂၀၀၈ တုန္းက ႏိုင္လုနီးနီးျဖစ္ခဲ့ရျပီး အခုလည္း ႏိုင္ေျခ အမ်ားၾကီးရွိတဲ့ ကိုယ္စားလွယ္ပါ။ ဟီလာရီနဲ႕ သူ႕ခင္ပြန္း သမၼတေဟာင္း ကလင္တန္တို႕မွာ ေရြးေကာက္ပြဲေအာင္ႏိုင္ေရး ယႏၲရားကလည္း က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ ရွိေနပါတယ္။

ဒီယႏၲရားကို စက္ႏိႈးလိုက္တာနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးရံပံုေငြေတြ စီးဝင္လာမယ္၊ လူၾကိဳက္မယ့္ စကားလုံးေတြ မီဒီ ယာေတြဆီ ထြက္က်လာမယ္၊ ျပိဳင္ဘက္ေတြကို နင္းေခ်ပစ္ဖို႕ အားထုတ္ေတာ့မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အခုကို ပဲ ျပည္နယ္ ၅၀ လုံးမွာ ဒီမိုကရက္ပါတီ ေအာက္ေျခထု စည္း႐ုံးေရးေတြ စတင္ေနပါျပီ။ ဟီလာရီကို တားဆီးမရႏိုင္ဘူးလို႕ တခ်ိဳ႕က ထင္ေၾကးေပးပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ၂၀၀၈ တုန္းကလည္း အခုလိုပဲ အလားအလာ ေကာင္းေပမယ့္ ႏိုင္ငံေရးမ်က္ႏွာသစ္ အိလိႏိြဳက္ျပည္နယ္က ငယ္ရြယ္တဲ့ အထက္လႊတ္ေတာ္အမတ္ ဘားရက္အိုဘားမားကို ႐ႈံးခဲ့တာပါ။ ဒီမိုကရက္ပါတီရဲ့ သမၼတ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း ေရြးေကာက္ပြဲမွာ အေျခခံက်တဲ့ အိုင္အိုဝါညီလာခံမတိုင္မီ တလအလို တႏိုင္ငံလုံး သေဘာထားမွာ ဟီလာရီက တျခားကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းေတြထက္ အမွတ္ ၂၀ ပိုသာခဲ့ပါတယ္။ ဟီလာရီဟာ အလုပ္ၾကိဳးစားျပီး စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းၾကီးေပမယ့္ အိုဘားမားလို စိတ္လႈပ္ရွား တက္ႂကြေအာင္ မစည္း႐ုံးႏိုင္ပါဘူး။ အခုတၾကိမ္မွာေတာ့ ဟီလာရီနဲ႕ အၾကိတ္အနယ္ျဖစ္မယ့္ ပါတီတြင္းျပိဳင္ ဘက္ မေပၚေသးပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ အခ်ိန္က စကားေျပာပါလိမ့္မယ္။ The Economist မဂၢဇင္းက ေရးတာ က အေမရိကန္ ဒီမိုကရက္ ေအာက္ေျခမဲဆႏၵရွင္ေတြ လိုခ်င္တာက “ေရြးခ်ယ္မႈတခု”သာျဖစ္ျပီး “ထီးနန္း လႊဲ”တာ မဟုတ္ဘူးတဲ့။

အားသာခ်က္

သမၼတေလာင္းေတြရဲ့ ပြဲဦးထြက္မိန္႕ခြန္းေတြဟာ အေရးပါပါတယ္။ ၂၀၀၈ မွာ အိုဘားမားတုန္းက အီဘရာ ဟင္လင္ကြန္းရဲ့ စြမ္းေဆာင္မႈေတြကို ျပန္ေျပာင္းသတိရေစျပီး “မတူကြဲျပားတဲ့ အိမ္မွာ အတူတကြ ရပ္တည္ ၾက”ဆိုျပီး ဟစ္ေႂကြးခဲ့ျပီး လူမ်ိဳးကြဲ၊ ဘာသာကြဲ မဲေတြရေအာင္ ဆြယ္တယ္။ 

 

၁၉၈၀ မစၥစပီမွာ ေရာ္နယ္လ္ေရဂင္က“ျပည္နယ္ေတြရဲ့ အခြင့္အေရး”ကို ေဇာင္းတင္ခဲ့ျပီးအေမရိ ကန္ ေတာင္ပိုင္း ျပည္နယ္ေတြက လူျဖဴေတြရဲ့ မဲကို ခိုင္မာေစခဲ့တယ္။

အခု ဟီလာရီက ၂၀၁၆ သမၼတ ေရြးေကာက္ပြဲ ဝင္မယ္လို႕ ေၾကညာအျပီး ပထမဆုံး လူေရွ႕မိန္႕ခြန္းကို နယူးေယာက္ျမိဳ႕ Women in the World Summit ကမ႓ာ႕ထိပ္သီး အမ်ိဳးသမီးညီလာခံမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးအခြင့္အေရး၊ တန္းတူလစာရရွိေရး၊ လိင္အျမတ္ထုတ္မႈေတြကို ေဆြးေႏြးျပီး “အမ်ိဳးသ မီးေတြ ေနာက္က်ရင္ က်မတို႕ တိုင္းျပည္ေနာက္က်မယ္။ 

 

အမ်ိဳးသမီးေတြ ေရွ႕ေရာက္ရင္ အားလုံး ေရွ႕ေရာက္မယ္” လို႕ ေျပာပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးမဲဆႏၵရွင္ေတြက အေျခခံအက်ဆုံး အေရးအပါဆုံးမို႕ ၂၀၀၈ တုန္းကလည္း ေရာင္းေကာင္းခဲ့တဲ့ ပစၥည္းကို ျပန္ေရာင္းပါ တယ္။ ဟီလာရီ သမၼတျဖစ္ရင္ အေမရိကန္ရဲ့ ပထမဆုံး အမ်ိဳးသမီး သမၼတျဖစ္လာမယ္ မဟုတ္လား။

ဟီလာရီဟာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံေရးေလာကမွာ လုပ္ရည္ကိုင္ရည္ရွိျပီး အေတြ႕အၾကဳံမ်ားတယ္လို႕ ေထာက္ ခံသူေတြက ဆိုၾကတယ္။ တကယ္လည္း ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ၾကီးဘဝနဲ႕ မိုင္ေပါင္းတသန္းနီးပါး ပ်ံသန္းခဲ့ ရျပီး ႏိုင္ငံ ၁၁၂ ႏိုင္ငံက အစိုးရေတြနဲ႕ ေတြ႕ခဲ့ရတယ္။ သူ႕ခင္ပြန္း ကလင္တန္ သမၼတျဖစ္စဥ္ ၈ ႏွစ္ တာကာလအတြင္း အနီးကပ္အၾကံေပးခဲ့ရျပီး အထက္လႊတ္ေတာ္အမတ္ဘဝနဲ႕ ဒီမိုကရက္ေရာ ရီပတ္ ဘလီကန္ပါ ၂ ပါတီစလုံးရဲ့ အမတ္ေတြနဲ႕ ေဆြးေႏြးတိုင္ပင္ ဥပေဒျပဳရတဲ့ ႏိုင္ငံေရးသမားက်င့္စဥ္ကို က်င့္ခဲ့ရတယ္။ ၂ ပါတီၾကား ၫႇိႏိႈင္းသေဘာတူညီခ်က္ ရွာေဖြလုပ္ကိုင္ရာမွာ သမၼတအိုဘားမားထက္ ပိုအလုပ္ျဖစ္ႏိုင္တယ္လို႕ ႏိုင္ငံေရးအသိုင္းအဝိုင္းကလည္း ယံုၾကည္ၾကပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ဒီလိုလုပ္ရည္ကိုင္ရည္ရွိျပီး အေတြ႕အၾကဳံမ်ားသူဟာ ဘာကို ယုံၾကည္သလဲဆိုတာ မရွင္းလင္း လွဘူးလို႕ The Economist မဂၢဇင္းက ေရးပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခားေရးေပၚလစီမွာ သူဟာ လက္ေတြ႕သမား (Realist) လည္း မဟုတ္၊ စံတန္ဖိုးထိန္းသူ (Idealist) လည္း မဟုတ္ပဲ “စံတန္ဖိုးထိန္းလိုတဲ့ လက္ေတြ႕ သမား (Idealistic realist)” လို႕ ဆိုဖူးပါတယ္။ မၾကာခင္ကထြက္တဲ့ သူ႕စာအုပ္ထဲမွာ “လြတ္လပ္တဲ့ လူေတြအတြက္ လြတ္လပ္တဲ့ေစ်းကြက္ရဲ့ အေမရိကန္ပံုစံ” ကို ခ်ီးေျမႇာက္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ပါတီတြင္းက လက္ဝဲအင္အားေတြကို မိန္႕ခြန္းေျပာရာမွာေတာ့ “ေကာ္ပိုေရးရွင္းေတြနဲ႕ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြဟာ အလုပ္အကိုင္ ဖန္တီးတယ္ဆိုတာ ဘယ္သူကမွ ရွင္တို႕ကို မေျပာေစနဲ႕” လို႕ ဆိုပါတယ္။

ပါတီတြင္း လက္ယာယိမ္းေတြက ဟီလာရီဟာ အာဏာမက္တဲ့ လက္ဝဲယိမ္းလို႕ ျမင္ျပီး လက္ဝဲသမားေတြ က သူဟာ Wall Street နဲ႕ နီးစပ္တယ္ (ဟီလာရီ ေရြးေကာက္ပြဲ ေအာင္ႏိုင္ေရး ေဒၚလာ ၁ ဘီလီယံ ရံပံုေငြ ရႏိုင္ဖို႕ ေဟာကိန္းထုတ္ေနၾကတယ္)၊ သာမာန္ျပည္သူေတြနဲ႕ မစပ္ေတာ့ဘူး (၁၉၇၉ ခုႏွစ္ကတည္း က သူ႕ခင္ပြန္းနဲ႕အတူ ျပည္နယ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႉး ေနရတဲ့ အိမ္ၾကီးအိမ္ေကာင္းမွာ လိုက္ေနသြားခဲ့ျပီ)၊စစ္တိုက္ ခ်င္သူ (အီရတ္စစ္ပြဲကို ေထာက္ခံခဲ့တယ္) စသျဖင့္ ျမင္ၾကပါတယ္။ဒါဟာအလယ္အလတ္သေဘာထား ရွိသူလို႕ မဆိုႏိုင္ဘူးလား။ အိုဘားမားတုန္းကလည္း မျပတ္သားဘူးလို႕ ေရြးေကာက္ပြဲမဲဆြယ္ကာလေတြမွာ အတိုက္အခိုက္ခံခဲ့ရတယ္ မဟုတ္လားလို႕ ေမးစရာလည္း ရွိပါတယ္။

ဟီလာရီရဲ့ စီးပြားေရးအစီအစဥ္ကို ၂၀၀၈ ေရြးေကာက္ပြဲတုန္းက ဟီလာရီခ်ျပခဲ့တာကို The Economist မဂၢဇင္းက ျပန္ၾကည့္ျပီး ၁၉၉၀ ႏွစ္မ်ားအတြင္းက သူ႕ခင္ပြန္းရဲ့ စီးပြားေရးေပၚလစီကို (လြတ္လပ္တဲ့ ကုန္ သြယ္ေရး စာခ်ဳပ္ေတြ မခ်ဳပ္ေတာ့ဘဲ) လက္ဝဲဘက္ နည္းနည္းယိမ္းျပီး (အစိုးရက က်န္းမာေရး အာမခံ ပိုေပးတဲ့) အိုဘားမားရဲ့ ေပၚလစီနဲ႕ အမ်ားၾကီး ဆင္တူတယ္လို႕ သုံးသပ္ပါတယ္။ မၾကာေသးခင္ကပဲ စီးပြားေရးႏိုဘဲလ္ဆုရွင္ ဂ်ိဳးဇက္စတစ္ဂလစ္က ရီပတ္ဘလီကန္ထက္စာရင္ ဟီလာရီရဲ့ စီးပြားေရးမူဝါဒဟာ ရွင္းလင္းျပီး ပိုေကာင္းတယ္လို႕ ေထာက္ခံခ်က္ ေပးခဲ့တယ္။

ဟီလာရီအတြက္ အေရးၾကီးတာက အခုအခ်ိန္မွာ ဒီမိုကရက္ေတြၾကားမွာ အေမရိကန္စီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳး မႈႏႈန္းကို ဘယ္လိုဇက္ၾကိဳးသပ္ျပီး မညီမွ်မႈေတြကိုဘယ္လိုေလွ်ာ့ခ်မလဲဆိုတာ ေဒါသတၾကီး ေဆြးေႏြးေန တာပါ။ ဟီလာရီ နားေထာင္တဲ့ ပညာရွင္အဖြဲ႕ The Center for American Progress က မၾကာခင္က “ျပည့္စံုတဲ့ အရင္းရွင္စနစ္ (Inclusive capitalism)” လို႕ေခၚတဲ့ ျမႇင့္တင္ရမယ့္ ေပၚလစီေတြရဲ့ ဇယား တခုကို ထုတ္ျပန္ေၾကညာခဲ့ပါတယ္။ ဒီအထဲမွာ အလုပ္သမားနဲ႕ စီမံခန္႕ခြဲသူေတြ အတူတကြပါဝင္မယ့္ “အလုပ္ေကာင္စီ” ဆိုတာမ်ိဳး၊ ငယ္ရြယ္သူေတြအတြက္ အလုပ္အကိုင္ ဖန္တီးေရးအစီအစဥ္၊ အိမ္ဝယ္ ကားဝယ္ရာမွာ အစိုးရက အေထာက္အပံ့ေပးဖို႕ေတြ ပါဝင္ပါတယ္။ ဒီအၾကံျပဳခ်က္ကို ဟီလာရီ သေဘာ က်သလား။ အေသးစိတ္ကေတာ့ မၾကာခင္ ေျဖရပါလိမ့္မယ္။

 

အားနည္းခ်က္

ဟီလာရီကလင္တန္ အႏိုင္ရႏိုင္ပါ့မလားလို႕ သံသယဝင္ႏိုင္စရာ ၂ ခ်က္ ၾကီးၾကီးမားမားရွိေနပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က သူ႕ကို မယံုရဘူးလို႕ ေျပာၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ၾကီးဘဝက သူ႕အီးေမးလ္ေတြကို အစိုးရရဲ့ ဆာဗာကို မသုံးဘဲ သူ႕ပုဂၢလိက ဆာဗာကို သုံးျပီး ပို႕ပါတယ္။ မလိုခ်င္တဲ့စာေတြကို ဖ်က္ပစ္ျပီး လိုခ်င္တဲ့ စာေတြပဲ သိမ္းထားခဲ့တာကို ေထာက္ျပျပီး သူ ဘာေၾကာင့္ ဒီလိုလွ်ိဳ႕ဝွက္ရသလဲ ေမးခြန္းထုတ္ပါတယ္။

 

ေနာက္တခ်က္ကေတာ့ ဟီလာရီ စိတ္ေအးလို႔မရတဲ့ အခ်က္ပါ။ ကလင္တန္ လင္မယားဟာ အေမရိကန္ႏိုင္ ငံေရးေလာကမွာ လုပ္ကိုင္လာတာ ၾကာလွျပီျဖစ္လို႕ အသစ္အဆန္းၾကိဳက္တဲ့ အေမရိကန္ေတြအတြက္ ဟီလာရီဟာ ကုန္ပစၥည္းေဟာင္းတခု ျဖစ္ပါတယ္။ လင္ျပီး မယားက သမၼတလုပ္ျပန္ဆိုတဲ့ ေဆြစဥ္မ်ိဳးဆက္ မိသားစု ႏိုင္ငံေရးဟာ သန္စြမ္းတဲ့ ႏိုင္ငံေရး မဟုတ္ဘူးလို႕ ယုံၾကည္သူ အေျမာက္အျမားရွိေနပါတယ္။ ရီပတ္ဘလီကန္ဘက္က ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းေတြမွာ သမၼတေဟာင္း ေဂ်ာ့ဘုရွ္ရဲ့ရဲ့ သားၾကီး ဂ်က္ဘ္ ဘုရွ္လည္း ပါဝင္လာႏိုင္တာနဲ႕ ေပါင္းစပ္ရည္ၫႊန္းျပီး သမၼတေလာင္းအျဖစ္ ဝင္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္ခဲ့ဖူးတဲ့ ဂယ္ရီဟာ့တ္က အေမရိကန္ႏိုင္ငံေရး ဝက္ဘ္စိုက္ Politico ကို “မိသားစု ၂ စုကပဲ အုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္တယ္ဆိုတာ မ်ိဳးထိ က်ေနာ္တို႕ ဆြဲမခ်သြားသင့္ဘူး”လို႕ ေျပာပါတယ္။

 

ေရြးေကာက္ပြဲေအာင္ႏိုင္ေရး ကန္ပိန္းေတြကေတာ့ စေနပါျပီ။ သမၼတေနရာနဲ႕ထိုက္တန္၏ မထိုက္တန္၏ ဆုံးျဖတ္မယ့္ အေမရိကန္ မဲဆႏၵရွင္ေတြရဲ့ အသည္းၾကားက မဲကို ဟီလာရီ စြဲေဆာင္ႏိုင္မလား။ ဟီလာရီ ရဲ့ ေတာင္ကုန္းသိမ္းပြဲက လြယ္လြယ္ကူကူေတာ့ မဟုတ္ပါ။

ဧရာ၀တီ